Monday, October 22, 2012

تورکمنیستانئنگ گونی غوتلی بولسون


تـۆرکمنیستانئنگ ادرمن ییگیتلر کروِنیندن گرچک اوغلان 

شاجا باتـئروف





دوُغلانئ: ۱۹۰۸/۱۰/۰۳
اؤلـۆمی: ۱۹۶۵/۱۰/۱۴

شاجا باتئروُفئنگ آدئ تـۆرکمنیستانئنگ یاقئن تاریخئندا مردلیگینگ، ادرمنلیگینگ، تـۆرکمن کادرلارئنگ ایشلره چکیلمک مسئله سی بیلن اویتغاشدئ. اوُنونگ وظیپده بوُلان واغتئندا آشغاباتدا اولئ طبیغی بدباغتچئلئق، ۱۹۴۸-نجی یئلئنگ ۵-نجی اوکتبردأکی یر ائرانماسئ بوُلدئ. تلفوُن غاتناشئقلار کسیلن، گیجه یارئ شاجا باتئر ولسپیده (دوچرخه) مۆنۆپ، آشغابات آیروُپوُرتئنا بارئپ اوُل یردن، بوُلان واقانئ موُسکوا حابار بریپ، کؤمک سوُراپدئر. اوُل شـِیله-ده ارمنی لرینگ و بـِیلکی گلمیشکلرینگ یرینه تـۆرکمنلردن ایشچی کادر آلئنماغئ اوغروندا کؤپ آلادا ادیپدیر.
   ش. باتئروُف آشغاباتداقئ اولئ سؤودا مرکزی- روسچا "اونیورماگ"ئنگ آچئلئشئنا باراندا: "بو اونیورماگ دأل-ده ارمنی باغ" دیین اکن. جمغئیتچیلیک و دؤولت ایشگأری، تاریخ عئلئملارئنگ دوُکتوُرئ شاجا باتئروُفئنگ ترجیمه حالئ بارادا "تـۆرکمن سوُوت انسیکلوُپدییاسئندا" شـِیله ماغلومات بریلیأر:

   "جمغئیتچیلیک و دؤولت ایشگأردی، عالئم، غـوراماچئ. ت س س ر عئلئملار اکادمییاسئ نئنگ پرزیدنتی (۱۹۵۹-۱۹۶۵(، س س س ر یوُقارئ شوراسئ نینگ (۲-۳ چاغئرئلئشلار) و ت س س ر یوُقارئ شوراسئ نینگ (۱،۲،۳،۵،۶ چاغئرئلئشلار) دپوتاتئ. ۱۹۳۰-نجئ یئلدان شوروی نئنگ کومونیستیک پارتیاسئ نینگ آغضاسئ. اوُل ۱۹۰۸-نجی یئلئنگ ۳-نجی اوکتبرئندا تـۆرکمنیستانئنگ بأحردن رایوُنئ نئنگ "دشت" اوُباسئندا غارئپ دایحان ماشغالاسئندا دوُغولیار. ۱۹۲۷۱۹۲۹-نجئ یئللاردا آشغاباتداقئ موغاللئمچئلئق کورسوندا اوُقایار. ۱۹۲۹۳۰-نجئ یئللاردا بأحردن رایوُنئ نئنگ "بؤرمه" اوُباسئندا "باتراق کوُمئنگ"(باتراقچئلار کوُمیتتی نینگ) باشلئغئ و کوُمسوُموُل غـوراماسئنئنگ سکرتارئ بوُلوپ ایشلیأر. ۱۹۳۰۳۲-نجی یئللاردا بأحردنده موغاللئمچئلئق ادیأر.
۱۹۳۲۳۴-نجی یئللاردا آشغابات پداگوُکئ اینیستیتوتئندا اوُقایار. ۱۹۳۴۳۶-نجئ یئللاردا شوُل اینستیتوتئنگ تاریخ فاکوُلتتیند آسپیرانتورادا اوُقایار، ۱۹۳۶-نجئ یئلئنگ یانوارئندا هـنیز آسپیرانتورانئ غـوتارمانقا، تـۆرکمنیستانئنگ (بلشویک) پارتییاسئ نئنگ مرکزی کمیته تی نینگ قارارئ بوُیونچا "سوُوت تـۆرکمنیستانئ" گازتینه/ روزنامه ایشه گچیریلیأر. ۱۹۳۷۳۸-نجی یئللاردا موُسکوادا رداکتوُرلار و ترجیمه چیلری تاییارلایان کورسدا اوُقایار.
اوُل ۱۹۳۸۴۱-نجی یئللاردا "سوُوت تـۆرکمنیستانئ" گازِتینگ جوُغاپکأر سکرتارئ، رداکتوُرئنگ اوُرونباسارئ، تـۆرکمن دیل و ادبییات عـئلمئ-بارلاغ اینیستیتوتئ نئنگ دیرکتوُرئ، ت س س ر حالق  کومیسسارلار شوراسئ نئنگ یانئنداقئ سونغات ایشلری باراداقئ ادارانئنگ یوُلباشچئسئ بوُلوپ ایشلِیأر.
۱۹۵۲۵۴-نجی یئللاردا موُسکوادا جمغئیتچیلیک عئلئملار آکادمییاسئ نئنگ آسپیرانتوراسئندا اوُقاپ، ۵۴-نجی یئلدا تاریخ عئلئملارئنگ کاندیداتئ دیین عالئملئق درجه سینی آلیار. ۱۹۵۴۵۹-نجئ یئللاردا لنین آدئنداقئ تـۆرکمن دؤولت پداگوُکیک اینیستیتوتئ نئنگ دیرکتوُرئ و اوُنونگ مارکسیزم-لننیزم کافدراسئ نئنگ/بؤلـۆمی نینگ مدیری بوُلوپ ایشلیأر. ۱۹۵۹-نجئ یئلدا تـۆرکمنیستان عئلئملار آکادمییاسئ نئنگ آکادمیگینه و پرزیدنتلیگینه سایلانیار. ۱۹۶۲-نجئ یئلدا تاریخ عئلئملارئ نئنگ دوُکتوُرئ دیین عالئملئق درجه سینی آلیار. شاجا باتئروُف اولولئ-کیچیلی بیر توُپار ایشلرینگ شوُل ساندا "س س س ر-ده سوُسیالیسیتیک ملتلرینگ عـمله گلمگی و اؤسمگی" دیین اولئ دۆیپلی ایشینگ آوتوُرئدئر. اوُل لنین مدالی نینگ ۲-سی، "واطانچئلئق اورشئ" مدالی نینگ ۱-نجی درجه سی و "زأحمت غـئزئل بایداق" مدالی و یـِنه بیرنأچه مدال بیلن سئیلاغلاندئ.
۱۹۶۵-نجی یئلئنگ ۱۴-نجی اوکتبرئندا تریبونادا چئقئش ادیپ دورقا یوُغالیار "تورکمنیی Turkmenii" آدلئ آلمناحدا / گاهشمار، شاجا باتئروُفئنگ اؤز دؤورۆند یازئجئلارا حمایت برندیگی، "غادان" ادیلن کلاسسیک اثرلریمیزینگ چاپ ادیلمگینه سئینانشاندئغئ و یـِنه بیرنأچه غئزئقلئ ماغلومات یرلشدیریلیپدیر:

    "طبیغات اوُنگا لیدره مئناسئپ صئپاتلار اچیلیپدیر. بوُیئ ایکی متره یاقئن بو آدامئنگ، بورما ساچلارئ، مأحرلی یۆزی، غوصصالئ هم بالقئلداپ دوران گؤزلری هم یاقئملئ یوُغئین سسی باردئ. اوُنونگ تـۆرکمنیستانئنگ یوُلباشئچئلئغئندا بوُلان یئللارئ- ۱۹۴۳۵۱-نجئ یئللار اینگ آغئر، اورش، اوروشدان سوُنگ دیکلدیش هم آشغابات یر تیترِمسی، اوُنونگ گتیرن زیانلارئنئ یوُق اتمک دؤوۆرلرینه غابات گلدی.
شاجا باتئروُف کوُمونیستیک پارتییانئنگ ۱-نجی سکرتاری واغتئ دۆنیأده اینگ اولئ، غاراغوم کانالئ دۆیپلی پروُیکتیرلنیپ باشلاندئ. ۱۹۵۱۵۳-نجی یئللاردا تـۆرکمنیستانئنگ اوُرسیته بیرلشمگی دوُغروسئندا عـئلمئ دیسکوتسییالار/جدللر گچیریلدی. تـۆرکمنیستانئنگ باسئلئپ آلئناندئگئ انکأر ادیلمِسه-ده نتیجه ده بو ایشینگ پـِیدالئ بوُلوپ چئقاندئغئنا أهنگ بریلیأردی.
  شاجا باتئروُفئنگ کارییراسئندا تـۆرکمن اینتللـِگنتسییاسئ نئنگ رپرسسییا/تعقیب، شکنجه و اعدام دوچار ادیلن وکیللرینه طاراپدارلئغئ دراماتیک روُل اوُینادئ. اوُل ۱-نجی سکرتارئنگ وظیپه سیندن هیچ حیلی داواسئز، غـوُح-غالماغالسئز، پاش ادیلمِسیز بوُشادئلیار.
موُسکوا اوُقووا ایبریلیأنلیگی سبأپ گؤرکزیلیأر. اما مونونگ اساسئ سبأبی ایدئوُلوُگییاداقئ حاساپلارئنگ دوُغرئ چئقمانلئغئدئ.
  ملتچی ادبییاتچئلار آدلاندئرئلیانلارئ شاجا باتئروُف غاناتئ نئنگ آستئنا آچئق آلیاردئ. ایچری ایشلر حالق کوُمیسسارلئغئ نئنگ( شهربانی) سوُراغلارئندان بللی بوُلشونا گؤرأ شوُل ملتچیلر، کومونیستیک پارتییانئنگ سیاساتئندان، شوروی حأکیمییتیندن نأگیله دیکلرینی یاشئرماندئرلار. تالانتلئ/ استعدادلی هم عاقئللئ آداملارئ غـوراماغا چالئشئپ، ش.باتئروُف کؤپ آداملارئ شوُل ساندا شابندأنینگ "حوُجامبردی حان"، عبدالستار قاضئ نئنگ "جنگناما" دسسانلارئنئ چاپ ادن بای محمد غاررئـیـفی، ۱۹۴۱۵۱-نجی یئللاردا مرکزی کوُمیتتینگ آگیتاتسییا و پروُپاگاندا مدیری بوُلوپ ایشلأن اوُرازمحمد آبدالفی، ترجیمه چی باغشئ جۆرمـِنـِگی ایزارلامالاردان آمان ساقلاپدئ.
۱۹۵۱-نجی یئلئنگ باشئندا عالئم مأتی کؤسأیفینگ چاپا تاییارلان "غـوُرقوت آتا" کیتابئنئ جمغئیتچیلیک بوُلوپ یازغارما کوُمپانییاسئ دوُوام ادیأن واغتئ، شاجا باتئروُف اوُنئ یایراتماق بارادا گؤرکزمه برمکدن غـوُرقمادئ. دینگه ۱-نجی سکرتارئنگ وظیپه سیندن بوُشادئلماغئ کیتابئنگ چاپ ادیلمگی نینگ اؤنگۆنی آلدئ. ش.باتئروُف گیدن سوُنگ ۱۹۵۱-نجئ یئلئنگ فورالئندا کوُمونیستیک پارتییانئنگ مرکزی کمیته تی نینگ بوروُسئندا تاریخ و ادبییات اینیستوتئنگ دیرکتوُرئ بای محمد غاررئیف وظیپه سیندن بوُشادئلدئ. پارتییانئنگ مرکزی کوُمیتتی نینگ تأزه سکرتارئ سوحان بابایفینگ، شاجا باتئروُفئنگ آدئنئ غارالاماق اۆچین کؤپ آلادالار ادندیگینی، باتئروُفئنگ اؤزی بوُیون آلئپدئر.
۱۹۵۲-نجی یئلئنگ آوگوستئندا موُسکوانئنگ گؤرکزمِسی بیلن ملتچی ادبییاتچئلارئ توسساغ اتمک پروسسی باشلاندئ. بو بلادان شاجا باتئروفئ جمغئیتچیلیک عئلئملار آکادمییاسئندا اوُقایانلئغئ حالاص اتدی. بارئ بیر باغشئ جۆرمنگینگ اؤز غارشئسئنا ایچری ایشلر حالق کوُمیسسارلئغئنا برن گؤرکزملری اۆچین نیکیتا خروُشچوُفئنگ آدئنا دۆشۆندیریش یازمالئ بوُلوپدئ. بـِیلـِکیلره گؤرلده بوُلار یالئ مرتبه سینی ساقلاپ مکیرلیک هم یاقئنلارئنئ غارالامان، شاجا باتئروُف "توُبا" ادیپدیر.
تـۆرکمنیستان عئلئملار آکادمییاسئ نئنگ پرزیدنتی، گؤرنۆکلی تـۆرکمن عالئمئ، شاجا باتئروُف ۱۹۶۵-نجی یئلئنگ ۱۴-نجی اوکتبرئندا شوُل واغت مطبوغاتدا بیلدیریلیشی یالئ "سؤوش پوُستـئندا" تارپا تایئن آرادان چئقدئ. اوُل تـۆرکمنیستان کوُمونیستیک پارتییاسئ نئنگ مرکزی کوُمیتتی نینگ ۱۱-نجی پلنومئندا رسپوبلیکادا عـئلمئ اؤسدۆرمگینگ پرسپکتیوالارئ بارادا چئقئش ادیپ دورقا، سؤزۆنی سوُنگلاپ بیلمأن، یۆرِگی دوروپ، ۵۷ یاشئنگ ایچینده وپات بوُلدئ.
۱۹۵۰-نجی یئلئنگ باشلارئندا گچیریلن آراسسالایئشلار واغتئندا باتئروُف نامنکلوتورانئنگ/حأکیمییتنگ یوُقارئ غاتلاقلارئنگ مرحمتینی یوُغالدئپ، ۲-نجی درجه لی وظیپه لره گچیریلیأر.
دینگه ۱۹۵۹-نجئ یئلدا سوحان بابایف، تـۆرکمنیستان کوُم پارتییاسئ نئنگ ۱-نجی سکرتارئ وظیپه سیندن بوُشادئلاندان سوُنگ ش.باتئروُف ینه-ده رسپوبلیکانئنگ سئیاسئ صاحناسئندا پیدا بوُلیار و بابایفینگ "غویروغ" دییلیپ ایش باشئندان آیرئلان فیلوُسوُفییا عئلئملارئنگ پروُفسسوُر گلدی چارئیفینگ یرینه تـۆرکمنیستانئنگ عئلئملار آکادمییاسئ نئنگ پرزیدنتلیگنه سایلانیار و تأ عـؤمرۆنینگ آحئرئنا چنلی شوُ وظیپه ده ایشلیأر. یری گلنده آیئتساک تـۆرکمنیستانئنگ عئلئملار آکادمییاسئ نئنگ تاریخ اینیستیتوتئنا شاجا باتئروُفئنگ ادئ داقئلدئ.
---

No comments:

Post a Comment